Amaikinio Ekiror

Erai asuban nuka amaikin itunganan ekiror nuepolok ido kitegelikina da noi, naarai kwape nat kilosio aanyun erai ekiroro ejenunet loka itunganan kayen etingit nes. Ne iworounere ekiror mutan esubit bala cut etirorio ejautene ka itunganan kangin, ido edodunio da aibois ke kotoma atukot. Ebe mutan, okokuke ka mutan, loka ateker mutan, lo da iswamai aswam mutan.

Kotoma okokoron nuetupete kilosi einer nuikamunitos ikiroria; apolou arai aswam naka ikiroria, aputosia nuka ikiroria, ingai bo ejai apolou naka aima luce ikiroria, ido ikonakinio bo ai einakinio itunganan ekiror.

Asuban nu nepepe ka aomisio da nu nukilosi aimor, ikamunitos eiswamae loka Iteso.

Eebo karaida kilosi aitetem nuu, ibus aijen ebe elalak noi asuban nu. Kotoma apapolai nu, kilosi atiror kes kotoma aurianuut mere kanu naarai mam asuban nu amede. Konye kanu naarai mam epatana ainapinap kere. Cut bo kanu naarai toman asuban nu nes kiwanyunia ideleleete aijulujuleeta nu alomakis itungasinei nuk’Afrika ameun ne alomuniata Imusugun akwapin kec. Katemasi, kotoma kane kilosi aimarimar kwape ti kebeikinitor asuban nu aswam. Eebo kijeni ebe eringa itunga ice ericitos kes, konye luipu asacat kolo sek.

Eebo kotoma okale kitunga kalu mam edarete akirokec kotoma aiwaidaketa, araas ikiroria iwanyuneta nu epedorete aingarenikin yen ekot aijen aparasia nepepe ka ikaru toma abeit.

1.        Apolou Nak’Ikiroria

Mam epatana aimarimar kiton aisialun apolou arai aswam naka ikiroria kokiding atekerin nuk’Iteso. Kotoma okokoron idis nuetupakinete kilosi aitodun aswamusinei kikiroria  kwape ejenunet kituan, aropiaaret katekere, nepepe keipone lokidaris aswamusinei kanu kolo apotu kotakanunitos.

2.        Ikiroria Kwape Ejenunet Lokitunganan

Erai amaikin itunganan ekiror bala ainamakin nes elaama toman otauke – nen ne erai kiding naka aijar nepepe ka ejautene, ne iboyot aomisio nepepe ka aijen. Ngin pak na etirorere elama lo etirorio aijar kayen enapit nes. Ikote kwangin ka ekiror loka itunganan da. Ngini pak na iworounere ekiror etirorio aijar naka itunganan ido karai da kejai kiding otunga luipu iirar kosodi ajenun ebe erai nes iisitai. Katemasi erai ekiror ibore yen edoduni itunganan kokiding otunga naarai etirori aijar kede kejauteneke. Ne ipuatotor itunga luenyamitos ekiror mutan, edodunio yen ekotoi kotoma arucokin ikiroria kaluk'auriak ke.

Kwape elama lojenunes itunganan, erai bobo ekiror ibore yen itodunit ekodet arai atukot na ejai itunganan. Mam epatana aijen kojokan konye kolo sek asubitos iboro bala nginiteker ajaasi ka ikiroria ke bon. Dodo ne eworounere ekiror mutan apatan ajenun ateker arai ekek lo elibunitor itunganan ngin. Nu kere apataka kwape da akidiokototor itunga ido da kwape akokitotor atekerin atupite ikisilakec nuka aima ikiroria. Kwana kanuka aipuwes naka itunga nepepe ka eipone da lo alajakinere ikisila nu emaere ikiroria, mam epatana aijen ateker ka itungan kitoswamai ekiror bon.

Erai bobo amaikin itunganan ekiror ejenunete ebe ecamunitai ido elelakinitai itunganan mutan alomun ateker. Arai teni kirwania nu kidumuni ebe arai mam ecamunitai ikoku mam papa kikoku ecamakin ikoku ngin amaikinio ekiror loka atekerike. Ido kwangin nes etapitor apesur nu eurianakinio koreria aidar adaun apak na elala mam einakitos idwekec ikiroria. Nu kere iswamasi kotoma amuno ebe motoko moolo kobu papa kikoku amaikin ikoku ekiror.

Eminas ice ainanakin ipapero kec luka atekerin ace ikiroria kwape aanyunet ebe ecamunitai kes. Idilas nu ka cut kotoma Opiriotin lumusugun lu eswamato kiding Oteso.

3.        Ikiroria Kwape aropiaret nak’ateker

Erai eipuda lok'aidar ekiror lok'ateker nepepe ka aiyat ateker nes einakin itunga amanyet angor. Ne eurunere ikoku epol ailele noi kanu naarai kotoma okoku ngin elosi ekiror kalukapolok kalu sek apotu kotwakata aipopounio.  Kwape da emameata aiwadikaeta nuka ateneik nuka ikalia nuka Iteso, erai toman okiror nes etupere ajena. Kwape nat ebe: Opolot okokuke ka Emong, Emong okokuke k'Ebu kwangin kiton ne epedorio aiitun. Nginikiror kotom’Oteso eoja amadalake.

Kotoma amaikin itunganan ekiror iyatakin aideleleun amadala naka ikiroria nu eyito aimurwokin itunga. Nu nes itojokiaritere ikapolok aima idwe ikiroria.

4.        Ikiroria Kwape Eipone Loidaris Akiro Nukateker

Ejaas ikiroria nu edakitos apolou na egelakina. Kotoma aijen naka itunga itodunitos akiro nu atwakete apak na edounere itunganan ngin. Kotau kaluka auriak itunganan ngin eminas ikiroria kwa kanu aiisitonokin kes ace nu atwakete aparan ngin.

Kwape aanyunete ekiror Opejo einakinio itunganan yen eurunio kojaasi ipejok ore arai baat kolositos ikauriak apejo. Kakit kalukauriak isiitikin ekiror lokes apak na eriamunototor kes kangul lu alosete kes (aponitos apejo) aipejokin. Isiitikin da ejautene loka eipaperonekec.

Kejaa ngun da ibus aijen ebe ejaa ikiroria ngun nu edakitos apolou konye komam apoloukec idelelei kama ejai itunganan ngin einakinitai ekiror ngol. Katemas einakinitai itunganan ngin ekiror lo kanuka aitununio ikapolon kateker.

5.          Ikiroria

Kotoma aimarimar apolou arai aswamusinei nuka ikiroria kidumun da ebe ipu atiakatiakaeta nuka ikiroria; kwape nat ngun nu emaanakinio idwe lumukerun nepepe kangun nu einanakinio ngul itunga lusek ejaasi ikiroria. Kanuwok kilosi aitiak ikiroria toman atekerin aarei: ekiror loka aipule (lokilepakina) nepepe ka ekiror lomorokina (lomais).

5.1    Ekiror Lokaipule

Kotoma oinono loka Iteso einakinio arai emaikinio ikoku ekiror ekaulo loka apaarasia auni, ekaulo lok'aililiget adengor. Ee bo ejaas ngul idwe lu kanu ka eipone kalo eurunere enyamete ikiroria kec aparan nap'eanyuniata akolong (idwe kwape imwatok) konye luce idwe idumunete ikiroria kec ekaulo loka aililiget adengor.

Ekiror lo einakinio ikoku aparan na edengoror apusit enyaritai ekiror loka aipule. Kanu naarai einakinio ekiror lo kotoman asuban nu da itoswamaere ekisin, arai katemasi kanuka ainakin ikoku ekiror ejai toto kikoku aitanak ikoku. Ejai nes ainakin ikoku ekisin. Kanuka nuu etapit anyara ekiror lo ekiror lokilepakina.

5.2    Ekiror Lomorokino

Ekiror lomorokino arai lomais, kwape itodunitor akirot alopet, nes lo einakinio itunganan kanuka aituritor arai amaya nes. Etapit ikiroria lumorokino atakanun kanu naarai ngol emojong (ngin amojon na) lo emaikinitai ikoku mutan ajaa kolo aswamusinei nukiswamainenei nu da eturitere. Arai baat emorokinio ikoku ekiror kanu naarai itodunit aijarake ibore yenitegelikina yeni da kolo etoduna kane ejai itunganan mutan.

Kwape ti aanyunet, arai kolo ejai etunganan lo anyaritai Okoit, lo da ajena kanu naarai apol ekwange kakuan, eminas itunga amaanakin ngul itunga lu itodunitos ekwange ikiroria kwape nat Okoit Okwange.

6.        Asuban nuk’amaikinio

Aijaun ikoku toman okale loka itunga erai ibore yen itegelikina noi ido yen eyangaritai kotoma aiyalama. Itunga kere elelete ebe adolu bobo ice kanuka aiduk akwap. Kwape ekale ediope itojokiaritos Iteso aswam asuban kec kotoma aitutuketa nuka einono kec.

Kotoma apapolai nu etupakinete kilosi ainaminam asuban nuka amaikinio ekiror. Egeuni kilosi aitoduni ngul luenyamitos apolou naka ainanakin idwe ikiroria. Etupakini kanu naarai erai ikoku kwape iliasait yen eduki ateker ejok cut korai abeit ebe erai ikoku yenikateker. Kanuka nu kilosi aitatam asuban nu iswamao arai kejau abuonokin okale kanuka papaka ikoku.  Kawasia kitatami asuban akulepek.

6.1    Ikamaak Ikiroria

Ainakin ikoku ekiror mam erai aswam naka idiopetungan, ido mam erai aswam na inyekinitere ekale lo adumu ikoku bon. Ejai ateker ajaikin kanuka amaikin ikoku ekiror. Nginiteker ejaas nepepe ka imakio lu da enapitos apolou naka aima ikiroria. Erai kes, kanu naarai ejenete amadala naka ikiroria lu iburata aidar, kes eseunete ekiror arai ikiroria. Kwape nat kiwanyunia koingarene, ebe eseunete kesi ikiroria konye erai ikoku ilopete ejai acamun ekiror.

Erai aswam kimakio kalu aijen ikiroria luka ateker. Nape idounere ikoku katekere kwangin kokoporos amaikin nes ekiror.

Kwana etapit ikauriak ikulepek aima ikiroria, konye kejaa ngun da nu iswamasi ekaulo loka aingitun imakio. Ne mam itodolikinitere etapit adumun ebe emaikinio ikoku ikiroria iarei: ekiror lo einakinete lukatekere nepepe ka ekiror lo einakinete ikauriak. Kwangin ipupunio enyarao ekiror loka ateker.

6.2    Aitogogongoor Papa k’ikoku

Amaikin ikoku ekiror itaraun ikoku idiope kotoman ateker ka papake, ido itoduni da ebe ecamunitai ikoku yen. Arai ejai abuonokin ebe elemun korai itunganan ice nes eurit ikoku yen, ebe iketa lo ti ebeit araut papake ebe mam ikoku erai yenike, ajaasi asuban nu ajenunere nuka abeit. Arai ikapolok ainerun nape eringa kelot amaikin ikoku ekiror. Aso arai epol abuonokin einakinio toto ka ikoku nepepe ka ngol lo erai lokowaike lo da iketa ebe mere ikoku yenike ailamakin.

Kanuka ailamakin arai ailaira ajai ikauriak lu ailac inapenekec kosodete aisal imujalalas kakonye ka ikapolok luka ateker. Kanen kotoma alaro eidunya ka ekek einakinio ikauriak lu imukeru kec. Ejai nginidiope kakesi aitorio imukeru kiding akejeke kilama. Ebala toto ka imukeru inera kwanata: "arai teni egela papakon ido kwape itorio ijo kiding akejeka nepe kolo kitorun,aso kotwana kwape kwana".

Ebala Papak'ikoku da ilama ebe:

"arai teni irai ijo ikokuka mam amodioronus nakiswamakin, arai egelara, ido kwape itorio ijo kiding akejeka  nepe kolo kitorun, aso kotwana kwape kwana".

Eminas akiro nu itoswamao aijulujula, konye eiswamae erai ediope.

Iyuunitos itunga ebe arai teni erai abeit ebe egelara papak'ikoku, etwani ikoku, ido kanuka aitogogoio akirokec ejaas ikiroria nu da etapit imakio alimite kwape ngul lu apotu kilairaat kiton ikoku atwanare.

Karaida kwana kimam asuban nu iswamasi noi kwape kolo, ibus aijen ebe etorunito iboro nu aitojokiarit naka ikapolok ainanakin idwekec bon ikiroria. Nabarai ilemuni komaik ikoku ekiror kobuni moi kace papake ayangar. Nen nes, arai ebeit aisilair ikauriak, arai ejen aberu ebe abu kodiakite ido erai itunganan ice eurit ikoku ngin elimoror alopet. Ne alimoror aberu mam imakio nu emaete ikiroria egirete alosit amaikin ikoku ekiror, konye aibois naka ainakin ikoku ekiror loka ateker ka papake einakinete loka ateker ka totoke, arai ece loitodunit eipone lo adumunere….Ekutui, Omagaro, Epalitai…

Asuban nu nuka ailaira mam eraas nu ipudas itunga atupit. Arai kitolosi asuban nu ejai, kanu naarai eputonor ka eilamani, ejai aitodolikin asuban nuka apucokin. Elemunio ibarasit kanuka ajukio ikauriak.

6.3.   Amaikinio Ekiror

Kilosi aitiak itutubete yen irwan aarei, nasodit ikamunit eipone lo emaikinere imukerun ikiroria. Ido kotoma omukerun kilosi aitiak kiding imwatok nepepe ka luce idwe.

Atutubet nakiareit ikamunit ainakinio naka itunganan kayen ilongwait ekiror loka ateker (lok'Iteso).

6.3.1 Amaikin Imukeru Ekiror

Arai eraas idwe lu euritai imwatok mam bobo asuban nu iburat aswam kanuka ainakinia kes ikiroria. Ikiroria luka idwe kalumwatok emayo kotupitete ebe ngai bo ageuni aanyun akolong. Duc duc yen agei aanyun akolong enyarao Opio. Ipese enyarao Apio. Yen etupakini enyarao Odongo arai Adongo. Ikoku yen etupakini imwatok enyarao Okelo  arai  Akelo. Kotoma atutubena ace luko Pallisa enyarao apese na etupit imwatok, Nakiria.

Erono kiitema ebe ngin pak na ipupunio ekiror Opio arai Odongo ebe erai itunganan imuut. Eminas ice ainanakin idwekec ikiroria kwape kangul kanuka aiitununio ikapolok lukolo anapitos ikiroria nu.

Ainakin ikoku ekiror iswamao ekaulo naka aililiget (apusit) adengor ido erai aswam naka imakio arai baat ikauriak kec.

Nape tupuruc edilunete imakio kanuka aipudun ikoku kinga. Na nes nasodit aipudun ikoku ameun ne edounere. Nape edolunete okek isiboikinio naketemonon nepepe ka imukeru. Kwangin kogeunete do imakio aimarimar ikiroria nuka ikapolok ka luka ateker. Erai aswam kanaka etemonon – konye etapit ainakit aberu ace – ailepakin ikoku ekisin nepe elimunio ekiror. Ekiror ngon no elimunio kosodi ikoku acamun ainak nes einakinio ikoku ngin. Kwangin kodaunos asuban nuka amaikin ikoku ekiror. Arai erai ikoku yenikiyai iyatakinete bo do luce angor asuban kanuka aipudun ikoku etale.

Ejaas ikiroria lu einanakinio idwe mere kanu naarai eraas ikiroria nuka ikapolok luka ateker. Einanakinio naarai enapitos apolou. Arai erai ikoku yen etupit luce luapotu kotwakata einakinio ikoku ekiror Olupot (Alupot arai erai apese).

6.3.2    Amaikin Ilongwait Ekiror

Emameete asuban nu emaikinere ilongwait ekiror, idim arai erai ipaperoke nes eseikinete nes ekiror. Duc ikiroria nu eminas araus nuijulitere ikiroria kec kikulepek. Arai baat emodio kiror kanu naarai kama ejai elongwait lo etakani ajokus arai ibore yen itegelikina. Aso ne einakinere nes ekiror loka Iteso itaraunio nes bala ipei kaluce.

Ilongwau lu etapit amaanakin kes ipapero, ngul luka awoliounok toman ateker ido komamei nekitenaara, nepepe kangul lu ekamunio kotoma ojie arai adumunio kotoma apakio nuka ebeli.

6.3.3 Aijul Ekiror

Aijul ekiror na kilosi aitatam mam erai na eseuni itunganan ilopet kwape iswamar kwana ne da eraar itunganan ilopet alosit apugan arai ne ejaa ikiyaitok (Ikatubok) luka ikisila kosodi aitutuk ebe ejulak ekirorike. Kotoma oinono loka Iteso aijul ekiror iswamaun arai kegir ikoku ekiror, ido ejaas aanyuneta ebe agiri ikoku ekiror.

Aitodunet ebe egirit ikoku ekiror ewanyunio kotoma ojauteneke. Arai edekedekana arai baat emonyan etapit atemar ebe egirit ekiror. Kanu aibecokin nu abeit aminai alosit aingitun emurwon. Arai kitutubi ebe erai ekiror nes itedeki arai itimonyi ikoku, iswamaunio asuban nuka aijul ekiror.

Elemunio ikokorei iarei kosodete amanakin kes ikiroria, idiopete kakesi einakinio ekiror lo einakitai (lokwana egirit) ikoku. Arai erai ikoku ipese itoswamao akokorei aarei. Arai itelepat itoswamao imaseniko. Kwangin kocakarete ikokorei nu iyarei kuju togo.

Ilama yeni ingarenikinit asuban nu nape ecakari ikokorei kobala ebe: "Mutan (ekiror kitunganan) arai erai ijo itimonyi ikoku (isiriebi) kolimori".

Aso akokor nasodit adokun kwap apolouke nes ekot ekirorike koinakinai ikoku. Arai keling akokor na emaikitai ekiror ka ikoku kwap, apolouke egelakina ibore yen isiriebi arai itimonyi ikoku.

Ne sek abu ikoku kopolounio, arai erai ikar bala ikany kwangin, erai nuka aijul ekiror nu ejenunio ekaulo loka aiyek. Kwangin elimoror yen ekoto ikoku komaikinai ekirorike. Ekaulo loka asuban kanuka aiyek, esubanakinio ibarasit kanuka aijulakinia ikoku ekiror.