Thursday, 17 October 2013

Amurwonot

Kotoma oitoswamae loka Iteso, erai akirot emurwon – amurwon arai erai aberu – na imoriarit aswamusinei nu ipu noi, ka cut aswamusinei nu etiroritos angaleu naka itunga. Idumuni yen ejeni ekia lokimukes adeka mutan nes da erai emurwon, ido ngol da lo esubanakin kanuka imusimun nes da erai emurwon.

Ipu noi aswamusinei nuka emurwon. Kane kilosi aitodun adis bon; emurwon ekemukian lo ejeni ikee, emurwon kwape ekengarenon kanuka asubanasinei nu egelegela ido koumokina.  Katemas kilosi atiror nu ikamunitos emurwon kwape ekesinerikinan kiding ikatwak nepepe ka ikajarak, ido kilosi ainakin nes aswam naka edwarit.

Kanuka aswamusinei kanu iswamaete kokiding otunga, eraas imurwok itunga lu einakinitai angosibib na epol noi. Eebo imina adumun ngul lu ericitos eikristayone lu mam nu elemarete nepe cep da ekotos apupun nuikamunitos emurwon. Konye mam nu elemarete angosibib na einakinitai kes. Ipu iboro nu itodunete nu. Idumun ebe nepe eanyuniata itunga ebe iyata adeka ka itunganan mutan, karaida kejai adekis, eminai aceunor emurwon aswam asubanake. Teni ba ejai eyala ebe: "Edeke loka Ikristayon itimono ido iyapana aitodun agogonguke, konye Edeke loka einono ekukuran ido kododore aitodun agogonguke kotoma aswamusinei ka emurwon".

Kotoma osula lo, kilosi ainapinap akiro nu ikamunito imurwok. Kilosi aitiak imurwok irwana bala auni: ngul lu ejenete ikee ludeyan, ngul lu edumunete aswamusinei kec ekaulo loka amurwonot abwangari kes, nepepe ka ngul lu egwelunete amurwonotokec agwelun.

Nape ering kegeuna aitatam nu ikamunitos emurwon arai imurwok, ibus aijen ebe erai aswam na kwape bala eipone lo edumununiata itunga lu ejautenekec. Mam kes elosete aswam nu komam elosio airop. Ne bon epalitotor kesi aswam kec – mam ingiset eropit – nes ne iswamaere asuban nu ikamunitos itunga kere: asuban kwape nat ailelekeja edou nepepe ka ailipun amio naka akwap.

1      Emurwon Lokadean Ikee

Mam erai ikiliok bon eraas imurwok lukadeak ikee. Erai na aswam na etingitos itunga kere angor kede ka ikiliok da. Kotoma Oteso erai imurwok lu ejenete ikee nuke einono kes ipu kotoman omurwok kere, ido erai itunga lu kes bala ecamunitai noi. Mam idinin luka eikristayone etapit asurwonokin kes. Arereng etamitos kwana ipiriotin ice aswam nepepe ka itunga lu kanuka aijen naka ikee lukimukes itunga.

Kanuka araun imuron yenikadean ikee, mam amodiojokusio nu ibus itunganan kodumunite sek. Erai ngin itunganan yen ejeni ikee nes ilopet eseun yen ekot nesi kanuka aitodanakin ikee nu. Egeun kwape nat bala itunganan yen ingaranakin amojong mutan aide ka aibok ikee. Kwangin moi kace kirumun akeju ka amojong kana.

Arai itodanakinio – kojai alosikinete aitutoorio – yenice ikee itutubitai nes aijen kes ikiroria nepepe kakwikec. Ido nape itodanakinio ikee, mam ikesisian icorakinitai aiyeanakin. Arai kiyeanakin imurwokinete ikee. Nu kere iswamas ka aisu (okutwi) ne da emoototor ikeekec. Mere ikee bon edodanakinio, itelonokinio da adekasinei nu imukeete kesi, ido eipone lojenunes da adekasinei nu egelegela.

Kanuka aitutorio mam itutubitai ikesisian aitac idimi arai ilopet ejenuni eipone lo eropia ikesisianakinan ke. Ebe arai kegir epedor ikesisianakinan airebor agogong naka ekia kalo edei itunganan yen.

Kipedori aitiak aswamusinei ka emurwon kaloka adean ikee irwan aarei: ejai ber nes ajenun adeka. Iareikin ejai nes aitutub eipone lokimukes adeka ngin – erai adeikin kes ekia. Mam erai ekia bon edeikin, emina da aitutub akiro ace nukiswama tetere epedor ekia aitangaleun yenikadekan.

Ice kotoma okee emasio, ice egeranakinio akuan, ido ice ilongarere itunganan. Katice pak nu kere itutubio kanuka adeka mutan, einakinio ekia lomatan, kogerete da ece. Dodo nape kejaikin yenikadekan ejok kilongarete. Ailongar kanuka amukian etapit kitutubitete apak nepepe kede ka aibois. Etapit nuu aiswamao nape sek ecila kide ne da ilongere ikadekan kilamatete kwape nat: "Aso ariebo na kopurio jo da kwape epurioot akopio kobeya nenice. Okwe kitim so da…"

Ne ilongarere yenikadekan korot arai kacicarin nuke erot erai alosikinete ebe tetere kebu ice aitor kosodi ailam nen enapar ariebo na.

Eropit lo ebeit emurwon kanuka aswamuke ejai irwana aarei. Nasodit nes na elemunia ibore (ikapun) kanuka emurwon alomaria okutui – enyaritai ebe nukipukes akopio. Etapit nu aimorikikin nepepe ka imiyot yen eropere ekia. Dodo konyete kengaleu ikadekan etubokinere ibore yen ebeit aitac.

2      Amurwonot Alopet

Kideau aanyun eipone lo isisiaunia emurwon lokadean ikee aswamuke, kotoma atutubet kana kilosi aimor nu ikamunitos lucemurwok lu da edumunete aswamuke koipone loka amurwonot abwangar kes. Kwape ipuatatar lu ejaas toman okodet lo, kilosi aitam nginidiope kakes kotoma aurianut. Kilosi atiror ber eipone lo eraunototor kesi imurwok, ido kwape eputor eipone lo iswamatotor nu, kilosi aitatam asuban nu kwape adiope. Erai do toman oiswamae nes kilosio atiakatiak ebe mutan erai emurwon loka aputo mutan.

2.1      Aipoun Emurwon (Amurwon)

Awanyunio naka ngin kayen ikamunit amurwonot arai awanyunio naka ngin kayen ebeit araun imurwon itodun koipone loka ariebo. Katemasi erai ariebo nesi aanyunet ebe enyararitai mutan aijaanakin kwape emurwon. Aso ariebo na egelakina nuke; erai na ebuni etamurwo etamurwo. Ido ne ebunio ebilibilei cut itunganan akuan ekaulo loka apak edit kojaikin bobo itunganan ejok bala mam imodiobore yen eswamaunia. Katice pak epedori ainakinit itunganan isawan ice esubit bala ibapit akwap. Dodo kedol apak obe naka ageun aswam, nes ekeriara amurwonot na (adeka) kiton oreke ka emurwon.

Itunga ice nape ebwangaria amurwonot ekeret adokar kuju aidi naka ekitoi kalo epol noi, arai baat kuju moru ece, lo da eiriri noi. Katemas iswamai iboro nu mam itunganan yen engalei epedori aswam. Kanu nes kadokun ka nen ejaun aiyekun aiyekun.

Ne ekeriara amurwonot itunganan toman oreke kayen erai emurwon, etapit ajenun koipone kalo edolunio itunganan yen. Duc nape edolunio erasar kiton abila na iswamaenena emurwon (amurwon) lo. Nen ejenikinia je ebe ekerunitor mutan amurwonot. Eraun bodo kwana aswam ke emurwon airam ka aiyek yen ekerunitor adek. Kejenun ebe erai amurwonot, ejaun aitemonokin iboro nu ipudunere itungana yen, ibarasit – emong arai akinei.

Arai mam itunga ka yenikadekan ejenete ne abu amurwonot kokeriaritor yi, elosi bodo emurwon aitejenikin kes ka alimokin da iboro nu ebeit aitemokin.

Asuban nu nu ipudunere yenikadekan, arai yen ekerunitor amurwonot, kipedori aituput kwape asuban nuka aiwadikaun alomar asioman. Ido ekaulo loka asuban kanu nes egeunor asioman alopet. Erai toman asuban nu nes da itejenikinere itunga kayen ebwangarit amurwonot ebe mam bobo kes aanyunun kiton ne edaunia yi asiomanike.

2.2    Aituutorio

Ekaulo loka ajenun ebe erai teni amurwonot nes ekerunitor mutan, ido ekaulo loka asuban kanu ipudunere nes – ngun da asuban nu imukeunere nes, arai itejenikinere ibore ekerunitor nes ebe acamu nesi aswam – ejai do aisisia alopet. Ejai nes aisisiaun ikee nepepe ka adekasinei nu imukeete, ejai nes aisisiaun angajep naka imusimun, ejai nes ajenun eipone lokingarenikines asuban ace.

Etiakitai aisisia kwanata: tupuruc sek edilete kiton oitela ne da itodianakinere nes ikee kolimonokinete da adekasinei nu imukeeta. Ebong nepepe ka akuare kere eramete kisisiaete da aiyek kede ka ikosisinei nu ewoete moi kace kedaun asioman. Ebongobongoo nu kiton ne emisiikinio ikesisian aswamuke. Nape engetakinete nuu ingarenikini ekesisianakinan ikesisian aidee ngun ikee nu elosi nesi aitoswam kanuka epeule. Arai ebeit aitoswam atenuswo, egwelunio nuu da. Kwangin kijukarete akiro aitejenikin ikulepek ikesisian aitac ber iboro nu koleje etuutorere mutan. Erai toman oboro nu etaceteksi nesi da elemunia ekesisianakinan ngin ibarasit yen kepucit kaloka aisiyalamikin ikesisian kanuka adaun asioman, arai kanuka alomun.

Erai aparan naka epucit na naka epucit kec bon nes ejukio ekesisianakinan (ikesisian) ikokuke kosodi da ailongar nes ka ekia loka amurwonot. Dodo konyet ebeikin imurwon yenikitet abwatario oreke.

3      Abwatario

Kedaun asioman, apolouke adol imurwon yenikitet da agitar ekaleke kageun da aswam. Nu kere iswamasi kwape itutubitere korekec ka imurwon kayen adau asioman. Naarai ne ageunia asioman ke, aponi kimiikai itungake aanyun nes, kanu nes kagitar nepepe ka abongori orekec ejai asuban nuka ebwatario ajaikin. Eringa kebwataria, edukete ber itunga kec abila koipone kalo itutubitor ikalomunan ebe iisit amurwonot ke.

Aso kedol aparan ebwatarere inyamakin ekesisianakinan imurwon yenikalomunan. Nape edolete orute lo da esipokitai (iraikitai) ibongun iarei (enyaritai ibongun nuu abila), idaraunete kiton ne ipukorere kakokor.

Aso nen do ipoere epucit, koramete kiyekete da. Abila ngin naka orute ikajakinio emendera lokerangi kalo itutubit amurwonot ke.Kwangin alomu amurwon (emurwon), nu etupakinete kwana erai aswam. Ido iboro kere iswamai kwape isisianuitor – erame nepepe ka ikosisinel. Aso arai moi kace isomai kodum ibore yeni etionikinit nes elosi aingitun ekesisianakinanike aingarakin.

4.      Emurwon Kotoma Opeluke

Apotu nat katiros nu ikamunitos aswam arai epelu loka imurwok: aimuke nepepe ka aingarenikin itunga kotoma asuban nu epurere lukatwak, nepepe ka edwarit. Kotoma atutubet na kilosi aitatam kotoma aurianut eipone lo iswamata imurwok asuban nu. Nepenee da nes kilosio aitodunia imurwok ice, naarai ice kakes mam itoswamaete atenuswo.


4.1    Ekadwaran

Kanuka edwarit, etapit imurwok lu egelegela aitoswam iboro nu egelegela kwape kolo etuutorere. Ice itoswamaete amuka kanuka asiomuna nu elosete atakanun, ice itoswamaete isigira (epiki) kanuka edwarit. kes kere ejaasi abilai kec nu iswamaat kes nuu. Toman abila ngin idumakini emukule lo da ecanakin nesi amukake arai isigira ke.
Ice kotoman omurwok kalu itojokiaritos itunga aideideanakin akirokec toman omukule lo, ice elosikinete aswam aswam mam ecamakinete yen ebunit edwarit alimor nuke. Erai nes elimun kosodi konyet aingit yen ebunit edwarit arai teni erai abeit.

Karai da kiswamai emurwon lokadwaran da kowaike bon, etapit kojai ijena nepenen kiding nes nepepe ka luce imurwok. Nes elosete itunga aingitun nukiswam, ido erai nes nes itejenikin kes arai ekoto arieb akayee(atenus) arai baat etida.

Erai aswam naka ekadwaran aitejenikin itunga akiro nu iswamasi arai nu elosete aiswamaun nepepe ka nu ebeit kes aswam kanuka aireborio nuu. Eebo etapit nes da adeanakin itunga ikee. Nu iswamasi kanu naarai etiono adumun ekadwaran lo mam erai lokemukian ka ikee kaludean.


4.2    Aiyek (airam atenuswo)

Aswamusinei nuka imurwok ace ikamunitos aisinerikin itunga nepepe ka apedorosio ace nuka itunga kangul kalukatwak – kwape imusimun. Imusimun nuu itodunos koipone loka ariebo. Aso arai abu ekadwaran kitutubite aramio arai baat kwape etapitor aswam eomitai emurwon aiyek yenikadekan, iswamao kwape kwangin. Mam erai emurwon elope elosi einer kotoma asuban kanu. Mam. Erai aswamuke aingarenikin itunga nee da nat konyet ebwangaria idiope kakesi.

Kanuka aitodolikin asuban nuu kotoma aiyek, isiboikinio yenikadekan nepepe ka itunga da ice. Kere iboyete korioritos akeje, mam akonyakinite ikela, ido kotingitos epanyi. Kwangin kouta atenus agat, kirumunite akaye akwap kere nepe akwes kalu isiboikinitai. Iyek amurwon kowoi da noi. Do do nat kedol apak enyounio idiope yen ebwangarit ekeri arai ibironokin. Atipet ngipengin kodunyooreete atenuswo kosali da akaye bon nepepe ka emudiri iyamiyamio.

Kwangin kolosi amurwon aingitun arai bo nu nyoika eponikitos itunga. Egeun aingaingaun kes (imusimun) aiyapun. Inera nesi akiro kwape nat nuta: "Okwe Ijako kiyapunos".

Kiton nat ne iyapunototor, kosodi yen ebwangarit ainapakin, nen do ingitunia amurwon abeit.

Apak naa, erai yen ebwangarit nes inera konye mere eporot ke kilopet epupo. Inera keporot ka itunganan kayen erai emusimuke nes isiriebi itunga. Emina einer ka eporoto ka angajepe da na epupete itunga, konye katice pak itoswamai angajep na erai imurwon bon epupi. Eraun bodo aswam ka imurwon aitetemonokin itunga akiro nu etwakete.

Erai ekaulo loka ajenun nu nes konyet enyoikiniot aswam kwape itutubitere. Arai erai emukama, ejai bobo alosit kiton ne kolo kidoikinio nes – ne da bobo ipopounere airam. Ekaulo loka asuban kanu kere, arai iburat aitoswam ikee itoswamao.
4.3    Emurwon Kwape Ekasupon

Ariebasinei ace mam erai nu itorunitos toman omusimun arai baat omukaman. Ace elibunitos kotoma alilio naka itunga, ngul lu da ekotos amudiaar aijar kayenice koipone loka alogan arai alemelem luce. Arai baat da aibok ilitia oreria. Kanuka aitemokin nuu, ekaulo loka aiyek arai baat edwarit, ejaasi imurwok lu da esupete ikee nuu. Ice eramete kiton nat itunganan abwangari kosodi aitodonun ne ejaasi ilitia nuu. Arai baat emurwon elopet, kotingite akwara ke nes, ebwangari kosodi asupunun kes.

Aso kedau aisup nepepe ka abokanar ikee nu, elosi ainyamar kes oswamai. Ido tetere mam bobo yenikasurup epedori abongun aira ice, ibwanakin nes ngun ikee nu etikere kes.

Ikasupok ice mam itoswamaete atenuswo. Erai oipone lo esiomunata isigirakec nes ejenunata ne ebokitai ikee arai ilitia nuu.

4.3.1 Etida

Erai etida abolia na egelakina nuke. Nenice idumuni itoswamao kanuka aisiyalaa itunga. Nenice itoswamao kanuka aimukia itunga.

Elomuni koipone kalo edwarakitere yenikaden. Arai ekot ariebo etida, igangio cabot etida alaro. Kwape nat atenuswo eramio kiton ne ebwangaria itunganan. Nen bo do isililingere etida ainyekin iteleleli bon. Elosi emurwon aingitun yeni ebwangarit nukiswama. Kwangin kitodolikinete arai erai imusimun ekotosi ibarasit aswam kwape kwangin.

Emina atakanun ebe nape erami emurwon etida kanuka aisiyalaa itunga kobwangari itunganan. Eraun bo do aswam ke aingarakin itunganan yen. Eraun bodo nu ebeit aswam ingisi arai itejenikin itunga ka yen kabwangaran aimukeun yii. Ee cabot ingisi kanu naarai mam imukei tai. Ejai eropit toma.

4.4    Amurwonot Nagweluna

Ejai bobo acemurwonot na mam ebwanganari itunga, na da egwelun ngin yen ekot. Erai na amurwonot na itoswamai apedorosio nu eitegelikina ido koumokina – kwape nat amayembene kede ka ekifaro. Mam ejena eipone lokolo alomuniata iboro nu toma oino lok’Iteso, konye kwana isiarakina aiboisio nupe ipu.

Kanuka adumunia apedorosio nu ejai aitac ikapun arai baat imodiobore kere yeni itutubi lokagwelaran kes.  Konye nape eringa keyangaunia ore ejai ainakin kes ainakinete kec. Ainakinete na duc etapit korai akuana naka itunganan kayen cut emina itungana ngin yen ekoto apedorosio nu. Erai aijar naka itunganan kangin nes eropere apedorosio nu arai nes ipukorere kes ore. Mam erai ebe elosio atubokin kes itunganan yen. Mam erai aseikin aseikin, apedorosio nuu akulepek elemaret. Duc duc elomun kwape atwanare na etualaror itungana atular komam amodioriebo da.

Aibois na ti arai nes iswamai amurwonot na, erai aswam ka itunganan kayen wgwelunit amurwonot na aiboi aiboi kiswamaete ikee ke. Etapit aitoswam kes kanuka aisup ikee nu iraitai ore, arai baat kanuka aitolosio einyangane.