Emanyit

Erai emanyit aitutuket kiding itunga iarei, ekiliokit nepepe ka aberu – ngin aitutuket na da ecamunit arai itojokiarit ateker – kanuka aimorikikin adukun ekale kojai da alosikinet naka aiyat ateker kotoma auriar.

Kotoma oinon loka Iteso, mam emanyit erai aitutuket na esiikinete itunga lu iarei lueloset aiboi kwape ekiliokit ka aberu. Erai aitutuket naka aiswamanara ka apuponor kiding ikekia (atekerin) ka ikalia kitunga ka lu elosete adukun ekalekec kikulepek. Katemasi nepe emanyunere aberu, erai nesi ateran ka ateker. Ekilokit da erai eimuran ka ateker. Dodo konye nen etiakunor ebe, ateran mutan okokuke ka mutan nes emanyunit.

Einakitos Iteso emanyit angosibib na epol noi kanu naarai erai toman omanyit nes ikeunor adoketait ka etelepat arai apese; kwangin kiyata iliatait yen ka ateker. Aso kotoma oinono loka Iteso eburat ti itunga kere alomar atukot na naka emanyit kanuka aiyat atekerikec. Ngul itunga lu mam emanyete arai ngun apesur numam emanyanara emuwaritai ediopepone ido ainakitos da itunga abuonokin arai baat ejaas adis nu imikitos kes aswam nuu.

Ngul itunga luaseunete alomar toman okodeta nuka idinin ka nu mam ecamakinitere emanyit asesenio bala lu ibapit akwap, ibwacina, arai baat da itunga lu ikenitai.

Kejaa nu da arai emanyit ibore yeni ainakinitai apolou ka angosibib na epol noi, ido ngul da lu alomarete atukot na ainakitai aibuses aitelekaarit ngul lu mam amanyitos. Etapit apupun ikoku aitelekaar cut yen emanyit isejanakin itunganan yen epolokinit nes konye komam emanyit. Katemas apolou nepepe kangosibib na ekwamakinitai emanyit ideleleei ido kipedori aituurian kabalasi ebe:

…Ipedori araut etunganan logoliam kicogoror; Ipedori airwourwounit kakorwo

Ipedori angalomomoori k'akolococ kanuka amojongu; Konye arai mam ijo aberu, irai itai…

Apesur da ecorakinitai alomar atukot na nak'emanyit. Ngun nu mam atamakinet nepe tai da asesenio kakonye kanu eroko, ido eteyo kwape aitodunete naka akiro kanu esiliok kanu iswamasi kokalekec. Kwape nat kilosio atiror koingarene, idumun ebuonokinos ebe; 'mam emanyanaros kanu naarai einakinitos ikauriakakec kes aswam nak’aisa imunwo.

Emanyit kotoma oinono k'Iteso erai aanyunet naka adoketait kotoma opoloe kitunganan, ido arai na nes alosikinete na cut angarenit. Alosikinet na etupakini arai kanuk'aiyat ateker. Mam epatana aanyun atiakatiakaeta nu aarei konye arai kiirwania itunganan alosikineta nepepe k'eipone lo eswamatotor iboro epatana aanyun nuu. Kwape nat kilosio atirorio koingaren ebe ngol da etunganan lo emiela idwe luipu kanu naarai toma odweke alosi adumun angosibib, ido itunga da luiteete nes ainakinete aibuses. Aso, idwe nuipu apolouke amio arai abar ati. Naarai ipu itunga luelosete akopokin aswam omanikoria ke. Kosodi bobo da arai arai kejaanar ipesur idumun moi kace da emanyanoros kosodete aiyat aujoi.

Ejena ebe nginitungana yen alomari atukot na nak'emanyit, arai baat da edukone, alomari kokot aitoduni kwape papa arai toto. Ekot idwe. Kanuka akote idwe akwap akwap nepepe kanuka amoote apolou k'aibuses idumun luipu emanyete angor nuipu. Eebo, angor nuipu idwe da nuipu, kwangin edolunio apolou okek.

Kotoma apapolai kanuetupakinete kilosi ainapinap ngun kere nu iswamas ameun aisup kiton da ne inyamunere ateran oreke. Kilosi atironor apolou na erucokinitai toman obarene nuk'emanyit nepepe k'atiokusio da nu etapit atakanuun. Kanu naarai ejaasi aijulanakineeta nu da alomakis asuban nu nuk'emanyit, kitamakini aitodun kes k'aiboio ace.

1          Adukun Ekale: Emanyit arai Edukone 

Erai abeit ebe kanuka adukun ekale ejai ekiliokit nepepe k'aberu aimorikin aiboi nepepe kojai alosikinet adukun ekale kede k'aitanun idwe arai kedumunut kes. Aiboi naa kwape ekiliokit k'aberu enyarao emanyit arai edukone; ngin akirot na itwasamao elomuni koipone kalo kolo aponiata itunga lu aiboi nepepe. Ido bobo da elomuni k'oipone kalo esesenia ateker aiboi na; itojokiarit, arai bo baat iteikinit aiteikin eililinga?

Itwasamao akirot emanyit arai irioroi nuikamunitos aiboi kitunga (ikiliokit ka aberu) nepepe na da ecamunit kitojokiaarite da ateker.

Kanuka ateker aitojokiar arai acamun aiboi na, ejaasi adis nu iburat ber aiswamaun kanuka aitutuk arai alomar toma oboole. Itopolooritos Iteso ebe ejai etunganan ngol lo ekoto apese mutan araun aberuke alemun ibarene aiitakin itunga k'apese. Nape iswamaunototor nu, karai da kelemunitai idis – mere kere – aiboi ka itunga kalu enyarao emanyit. Katemasi erai ibore yen iitario nes aitutuket na da itaraun aiboi na emanyit.

Ajaut k'itunga nepepe kwape ekiliokit ka aberu konye komam ibore elemikinitai ikauriak ka apese kwape iboro nuk'aitutukio aiboi na, enyarao edukone. Erai edukone aiboi na esesenete itunga asesen. Arai katemasi na engirikinitai acamun angirikinite. Mam aipuwes naka ikaru kanu adaut arai aipuwes naka idwe kalu adumutu kesi ilajakini eipone lo enyaraere aiboi na.

Aitodun ebe erai edukone ibore yen engirikitai angirikiite, idumun kotoma oinono loka Iteso ebe ngul idwe kere lu eurio kotoma odukone imaraario okale lo ebunitor aberu. Arai ekot ekiliokit aimaarar kes okale arai atekerikec ejai nes alemun ibarene kanuka nginikok. Kosodi bobo, arai ketakanu amodiokangasi kotwana aberu na, ejai ber ekiliokit aitac ibarene eringa ates kidaa.

Kwana aparasia nu, ipu noi ikalia nu edukununitai kotoma odukone. Ameun nepe alomunia etale ka imusugun akwap nepepe k'idinin, idila itunga aimec toman akirot na enyaritai amina. Ebe arai eminanar kes mam amamus naka ibarene itikokini kes aiboi kwape ekiliokit ka aberu.  Mam erai atemar ebe amamei edukone kolo sek. Ajai konye mam esiarakina noi kwape kwana. Ajaanar ngul itunga lu ekamununeete arerengusio airar angor nu ekoribaete atai.

Ekot ber aiitunit ebe mam ekirot edukone itwasamao kanuka angor bon. Itoswamaenenoo da kanuka ikiliok kangul kalu elosete aiboi k'aberu oreke; katemas kanuka ikiliok kangul kalu ibwapanarete angor.

2          Ajokusion nu’emootos kotoma Oisupane

Inyo bo emoot itunganan kane ejai ngin na elosi araut aberuke? Erai na aingiset na etiono abongokin arai kiitup ejautene loka akuana kwape nat agoliamam, atemelel arai baat da aburwes naka akuan. Ipu ajokusio nu ideleleete kakuan nu da isupanaerete itunga nu egelegela. Erai toma ajokusio ngun nesi do idokokin akirot na kwana idila aitoswam, amina.

Ejaas ajokusio ace nu mam duc etapit atakan nu da emootos ikiliok; akukuraanut nepepe k'iponesio nu ejokuka. Aiyatakin nu eipone lo da ejaatotor kes korekec; erai ekale kec lo einakinitai aibuses arai baat erai ekale k'itunga kalu ekokolak kocudete da.

Kolo sek kasonya, katemasi ne da aringatotor itunga ejaa kiding agogong naka einono, ebwapitos itunga iponesio nuk'ekale kalo elomunitor apese. Nu kere angicete kesi eiyeyaa. Itunga ka apese da amootos ekale loejok kanu apesekec alosite emanyit. Eebo ajai ejautene loka akuan ameda konye mam apodokinitai noi.

Aitogogongoor ebe mam ejautene loka akuana emari, kolo sek kasonya aminas ikapolok ainerun emanyit lok'idwe nape eringa ber epotio da. Arai aitutuk ebe; 'arai keraun akoik ngin itelepat koraun ya ipese elosete kes araun ekiliokit ka aberu'. Arai baat ebe; 'arai keraun apese eraun aberu kokokuka kalo ejai ore'. Teni iboro aiswamaun kwape kwangin.

Arai kibwapitos itunga apolou toma ojautene loka akuan ti arai mam ecamakinitos aitalanakin idwe arai akoikes nape eringa epotio.

Karaida kimam idelelei ebe epudas Iteso aterak kec koraas abekon, etakani ebe kotoma kanu kolo eswamasi ebe mam akotos apesur kec araut nuk'akilioko. Ajaasi aitisilaanareta nu ainanakinio apesur nu ekamunio. Abokario atitip dodo nape cut eliate ikoko kosodete aisiboikin apese na, komam imodiobore yen enapit. Akeje da irumitai tetere ingacacara. Enyekinio iboro kere ingararaete.

Arai kipudas Iteso lu kolo sek apesur kec araut abekon mam ejena, konye katemasi ebe erai na akirot na alomuni arai na angopit k'ajokusio ace kanu etutubitos kesi, ka cut iponesio k'ikauriak nepepe k'apese da. Arai atemar ebe ekale loejok etolumun aterak nu ejokuka.

3          Aitutuk Emanyit kidwe kalu epotio

Apotu sek katiroritos eiswamae lokolo sek etojokiaritos ikapolok kanuka adumakinia idwekec ikiliok nepepe ka angor da lu eponitos kokalia kalu ejokuka; kwangin k'aitolot da eipaperone kiding ikalia nu. Kane kilosi aiyatakin ainapinap eipone lo eswamaunototor nu.

Arai idicasi ikauriak katemasi arai ipaperos ikalia lu mam eraas luk'ateker arai ekek ediope, aminas kolo ikapolok kanuka aiyat eipaperone lo aitalanakin idwekec kanuka emanyit. Karaida kemameete ber idwe konye kopotieete angorokec apedorete kesi aitalanakin akoikes ngupengun. Arai acamanar ka aitumununoor koipone kwape nat lo: 'arai keraun idiope itelepat, emanyakinos'. Arai do kanuka aitolot eipaperone, aminas ipapero lu aijokonokin ibarene da. Ilemun kouriaros nu, itaraunio ibarene nuk'emanyit.

Aso arai ten keraun ikoku ipese etanapikinio ejenune akeju; agira nasuat. Nginitunganan yeni aanyun agira na ajenikini ebe ejai ngin okilenike. Arai kejaun itelepat okale je, aminas itunga lu apedor aipal ipese kec alosit apoloun nepepe k'etelepat lo moi kace elosi araun okilenike.

Katicepak komamuun itelepat kokale mutan, kanen arai etunganan elope lo kolo akotor apese ngin okokuke nes emanyi nes.

4          Emanyit Elopet

Kotoma apapolai kanu etupakinete kilosi aitetem eipone loitoloseere asuban nuka emanyit. Kanu naarai ipu noi akiro nuiswamasi kilosi atiakatiak asuban nu kotoman atutubena adis. Ibus aijen ebe, karaida kilosi aitatam nu kwape adiope asuban, eraas asuban nuk'emanyit nu eyangaarete apak iswamao, ido iswamasi korekec k'iterak kere: bukec kapese nepepe k'obukec ketelepat.

4.1        Aisup

Nape keloku etelepat, kosodi da alimor alosikinete ke adumun aberu; arai baat erimaakini aomisioit naka ikauriakake kanuka nes adumun aberu, egeuni bo do nesi epelu loka amoote ngin na elosi moi kace araut nak'owaike. Aswam nak’amoote apesur kojai alosikinete naka emanyit enyaritai aisup. Erai etelepat lo nen ipei kalukaupasia ke airimokinite ocaaloi amoote ngin na da iswamanara aokot nepepe kaomisio da kanuke.

Ejaas aiboisio nu etapitor apesur airiamunun nepepe ka itelepai: osokonin arai baat atan. Ikesupak ice ikamunete arereng kosodete aisomanar nepepe ka apapero ka ainacan arai apajanakec. Luce ejai aijojakinite amootoi ka aingitanar ari na ejaas nu edolit emanyit. Arai kedum egeun bo do aisinere kiton ne moi kace ecamanaratotor aomisio.

Arai da kekot apese emanyit mam etapit adumun na ekapakina abongokin ebe ecamunit nes. Ejaa ber aparasia nuk'aitinitina arai atubite acoa; agirite ejose konye bo kimiela etau. Duc ne etakanuniat nu eraas nucepesur kes etamakinete aingainga arai aisinyikokin nacepese acamun. Kecamu nesi itejenikin bo do ikauriak ke.

Ejaa ngul itunga lu mam kipedori ainyekin alimun: kes ngul apajan nepepe kalukejaa nu emanyanara atekerin ace. Erai ajaut kec atekerin ngun kwape angor nu emanyitai, bala akabwoikinitok atekerikec kangina. Kotoma aiyeiya engicete akes kwa ikalia nu ejaas apesu nu ekukuraka k'ojokuka iponesio da. Nape ewanyuniata kogeete aijuk akiro abukisiokec mama ejaas itelepai lu ekotos angor numanyan. Eminas alosite akonye aisinerikin nuk'atekerikec angor. Nen bo iwanyunia itelepai erimaete aipejonokin apajan kede kalukejaakec.

Ibus aijen ebe ne egeunor eisupane kiding etelepat ka apese, iswamasi kotoma aiyeiya. Iburat etelepat lo kocoite naarai eminas iinacan kapese adedengit ebe elemuni korai lo loelosikinit aitumor nepepe ka aitipaar kinacikec.

4.2        Aitodyaario

Arai ketakanu apese na iswamanaros aomisio kanuke ebongori etelepat lo aisiirikin ikauriake lu da elosete aingic ilemuni kocedakina imodiojena kiding. Apese da iswamai kwape kwangin; elimokin totoke kosodi bodo totoke da aitejenikin papa akiro nu etwakete.

Kwana apaarasia nu, iwadikaari etelepat lo ebalua mama ejaasi ikauriak k'apese aitejenikin kes aparan na enyounitor nesi alosite aitodiaario. Ibwaikini nesi ikapun toman obalua lo aropia papa k'apese. Emina papa k'apese aigir aisiom ebalua arai ikidioko ikapun. Arai kecam komam amodiotionus kere ekapakinos bo kes aijaar ipejok k'apesekec.

Toma apak na eseunitai, elosi etelepat lo nepepe kaluka aupasiake iarei arai iuni toni orekec kapese. Korekec kapese ijaario kes kwape ijaarere itunga kere. Mam cut eipone loitegelikina nepe tai da. Dodo ngul ikapolok – iinacan kapapak'apese aingitingit kes ibore eyaunit kes. Ikote aingiseta ne arai eputos ka nu ta: "Inyo bo lolo eyaunit idwe?"

Ebongokete lu kobalasi ebe, "erai akiro nuka ekale kes kiyaunitos". Arai mere kwangin ebalasi ebe: 'akiro nuk'ekiyala kes kiremunitos".

Iyatakinio aingitingit kes aingiseta ace kiton ne nat ingisere apese alopet aitodun ngol loeseunit nesi araun eteranike. Kedaunos nu iyatakinio aingitingit kitoritete owai lokajena. Arai ketakanu ajena isibwounio nuk'emanyit. Arai mam isukunyikinio itelepai lu kwape ipejok.

4.3        Abilakinio

Itopoloorit einono lok’Iteso ebe ngol loaseu apese mutan alemikin ikauriak ka apese kana ibarene kwape aisiyalamikines kanu kolo etopolouniot nes nepepe ka aitutukes. Etiai loka ibarene kanu elemunio mam erai ekamuran elope eseun nu epedor alemun. Ejai atekerin nu aarei – itunga ka apese nen pei ka itunga ka etelepat – aiboikin ainerun etiai kibarene kanu iburata aitac. Erai airiamuni kanuka ainerun etiai ka ibarene kanu etacio nes enyaritai abilakinio arai atubokinio.

Iswamaunio asuban nu korekec k'ateran (apese kana emanyio). Ido erai itunga k'eteran kes itutubeete aparan. Kanuka abilakinio aria atubokinio, iboikinos itunga k'etelepat da owaikec bon, itunga kapese da kwape kwangin. Dodo kiding kec kanuka aitolot akiro nu itwasamao akito, ido erai icen nes irim kokiding ikodeta nu.

Elemunete itunga k'apese kosodete aijukakin itunga k'etelepat akito, nginikitoi kotoma kanu ijukario ebwoikinit ibarasit (akituk arai akinei). Dodo konye itunga k'etelepat da alemar akito ace kanuka aitejenikinia luce kwi etiai lok'ibarene kanu ekapakina kesi aitac. Kwangin isirimio akito kiton ne nat ecamanarototor kesi kotiai kibarene kanu elosio aitac.

Kokaru idis nu atuboros, ibore yeni amina ainakinite etiai loka ibarene aisididiario nes esomero. Atapit itunga k'apese arai esiomit apese amoote ajokusio ngun nu ti arai apesekec keinak kes. Kwangin emarakinete ngun da toman obarene nu alosete aingit. Apakio ngun arai etiai k'ateran bala ngin na esiomit no anyoun agear kotoman akituk akais aarei kanuk' iyata.

Kwana ejulakinos iboro. Mere kanuka aipuwes kanaka angor bon, konye kotoma akidiokoor nak'ibarene ikulepek. Esubit etiai bala ejesun kwap cut kiton kiding aituk akany nepepe ka atomon kakany. Kedaut atekerin nu acamanar kanuka etiai ka ibarene, ijaario do itunga k'etelepat kwape ipejok, ejaun aipoore nepepe k'amat.

Itunganan yeni mam etwanianari toman asuban nu nes ejaake ka ateran (kinac kapapa). Ejaun nesi asuban nu nepepe kangun da nu etupakinete.

4.4        Aanyanar Ibarene

Kedol aparan na itutubitai kanuka itunga k'apese aipejokin itunga k'etelepat kanuka aanyanar ibarene, etukokinio ibarene kere aibois adiope. Itodanakinio ikamurak ibarene nu eseikinitai kes. Mam ikamurak etapit acamun ibarene kere, eminas aigir ice, koraun bobo amootoi. Arai kecamutu, baas iboikinos bo do ainyam nepepe k'aimat.

Elomuni kotoma akotokinet kikauriak kapese, erai ekotos epedorete da amear ibarene nu da esimaasi. Arai mere kwangin itutubio bobo aparan na emearere ibarene nu.

4.5     Aiitar Ibarene

Erai aswam k'ecen nepepe k'eteran (katice pak nepepe ka itunga bala iuni) amear ibarene orekec kateran. Nape kedolot kesi orekec k'ateran, esalakinete kesi nepepe k'ibarenekec orute, kiton itunga k'ateran aanyanar bobo ilemuni kijulijulitete ibarene nu sek etodikitai kes. Arai kitogogongoosi emeario bodo ibarene acok. Dodo ngul nat ameunete ageun apejokec.

Erasari ecen adupakin aparis na nat amea ibarene kuju oruaa (akadapao) nape okek ka toto k'ateran. Kanuka adupakin aparis na, ikamakinio nes akokor.

Kwana nape edolunioto ibarene iwadikaete ikamururaka aitutukete kanuka ajeenanut ebe aponi teni kitodolunitete ibarene orekec ka apese.

Adaunos bodo nuk'emanyit. Ageun aamurake ido, arai ekot eteran epedor da ayangaar aberuke. Mam yen imiki. Arai keseu olope idarauni kitoni aparan na inyamarere nes oreke.

4.6        Ainyamar Ateran

Kedaut ibarene adolore ore ka papak'ateran, apolouke adaun emanyit. Erai do kwana apese ka mutan aberu ka mutan. Ainyamar ateran oreke erai aswam ka totoke nepepe k'ejaa k'ateran. Ejai kes aitemonokin apesekec kanuka ageun ereke kalopet. Itemonokinete kesi nes koipone loka aicor nepepe k'aisisianakin ngun da iboro nu kwana elosete atakanikin nes. Nu kere iswamasi kotoma aiyeiya.

Aparan na inyamarere ateran oreke, epote eteran nepepe kaluka'aupasiake kiton obukec k'ateran kanuka aisiriam ateran. Kanu naarai inyamanario aterak kwaare, ido ngul luinyamete (aperiai) aterak eraas angor, erai ajaut keteran nen kwape ageunete naka epeluke loka ayuarite aberuke kaneka amodiosurup kere kana emina atakanun.

Tupuruc sek eario akinei na da ejukio toto k'ateran akokuke. Akinei na nes enyaritai ecuuga arai baat auk ikiyal. Erai akinei na ainakinete ka toto k'apese kanu kolo etopolounio apese. Ido bobo da erai akinei na nes etwarere apese.

Ejuki toto apeseke, luce angor da nuka ateker nu ejaa nen ejuket, kilamasi ebe: ….Aso kolilim, kouriei isap ka ipesur, kojeni da lucetunga….

Nu kere iswamasi kokek ka toto k'ateran. Dodo nape kitibongik akwap, kedaut aperiai nepepe kejaa k'ateran aitemonokin alosite, eukonori toto k'apese ikiyala kocakununei kinga, kotolai akiyo kowoi ekosio kwape nat:

Alot toto, alot toto kenyek eong bon; alot kenyekinia ican alot kenyekinia amoti; alot kenykinia idita….

Nginikosio kere no egeun toto kapese, ijaanarete aperiai kokinga. Kwangin do nape ikarieikin ejaa k'ateran konyoikinete kwi erotokec idiaete kimukitos ateran. Eroto kere ewoete kesi ikosisinei nu da icorere iterak ka cut k'oipone kalokibois kojokan. Ice kotoma okosisinei kanu eputooritos erasit.

Kedoloto obukec keteran, esalakinete orute kiton ne ipukorere kes ore ka akokor. Ebeari ateran togo ka toto kokilenike kiton tupuruc ne do ilongia ijaake kosodi akorakin nes akanin ka toto kokilenike, na da kwana erai aswamuke aibwan ateran. Kwana etapit ateran arasar togo kokilenike. Aperiai da imoriarosi ngipengina.

4.7        Ailongar  Ateran

Tupuruc sek, ido kokek ka toto k'ateran, elacari ejaa ateran igoene kosodi abukokin nes akipi kobala (arai kinera akiro nu eputos kanu): ….Aso kiyangau so apesekosi engalei mam amodioronus, mam epotiei, elai cut. Kiyau so nes ido kiinak yes engalei…..

Kwangin kijaar totok'eteran kobala ebe nape ebukokini ateran akipi ebe: Kolilim, kouriei isap k'ipesur kojeni jo da lucetunga…..

Kanuka ailongar ateran erikokinio ijaa k'ateran akinei. Aso adaun do aswam kejaa kapese. Ebongori nesi nepepe k'aperiai ace ekaulo loka aparasia aarei arai auni. Esalakinete ace aingarakin ateran aswamusinei ke nepepe kadukun da eilogiro kalopet.

Aparasia nu iterania apese mam duc totoke kokilenike arai baat lucetunga da etupit aingitingit nes arai ekotos aigangio kotoma amodioswam kere. Ililingikitos konye kisisiaete arai ekukuran arai erai akalany. Ejaasi iboro idis nu da itemioto arai ekukurana: idumuni amoti esipitai akotor akipi ido kedol esawa lonyamis etukunos itunga kere aiboi aidarite ateran aitokon inyamat.

5          Inyakar Akinyet

Ketubor apak nape iyatakina ameun ateran aiyamario oreke, itemokin ateran alosit obukec kanuka ainyakar akinyet. Ainyakar akinyet kwape enyaritere apejo na, mam erai ebe elosi apese ainar itunga ke akinyet. Egelakina apolouke. Katemasi, sek ber nape itemonokinio ainyamar nes oreke, arai aswam ka papake agwelakin nes akinyet nakisuta akuan. Kolo sek arai akinyet kakituk ngipengin elelebikinio otuwo, konye bo kwana egwelunio ngupengun k'oidukai. Aso kedaun ainyet ngin, apolouke adaun apak nak'eiterane da. Inyakar apese iboro ngun nu ajai akinyet bukec. Na nes anyaritai ainyakar akinyet.

Mam apese na elosi bukec ewonit akan. Itingit ikapun nu da, kedol orekec einanakin angor ka papake. Togo ka totoke ecakakini ikokorei (imasenik ka iberu) iarei kosodi konyet airimokin itogoi ka angor ka papake ecakanakin ikapun kiding togo.

Edaun nesi apak kobukec itemonokini iboro nukibwokoro oreke, akiria nuka ajon, akokor nepepe kede k'akiring na eonit.

Karaida mam elimonorio, erai apejo na kwape nasodit ameaun apese alosit oreke, na da epolok nuke. Esubit bala na nes apak na da edaanakinia apese totoke akiro nu etwakete koreke kosodi totoke da aicor nes koipone lo epedoria aiboi kitunga kere kojokan. Erai na apak na emoriata atiokusio ace nuka aiyeiya; kwape nat iponesio k'ekiliokit, iponesio ka ikauriak k'ekiliokit. Idumuni ebe arai etiok akiro epedorete ikauriak aitasal akokukec kore kosodete aijukakin ikamurak akiro aomun ibarene kec.

6          Aibwapar Ekiliokit

Emina atakanuun katice pak ebe ebwapa apese ekiliokit arai baat ebe akokwa esapat mutan mutan aitaraun aberuke. Ne iswamaunototor nu ejai itunga k'apese kana aibwap akokukec kiton ore ngol lo da edukitere nes. Kwangin itegelete kesi ngol etunganan loakokwaari apesekec. Mam atiaketait karai erai apese alope ebwapari je.

Akinei na naitegeleere ekiliokit enyaritai etugo. Nen ejaar akirot ebe, 'ainyam etugo'. Ne iswamaunototor nu erai asuban nuk'emanyit nu imoriaroo kere adiopeparan. Erai aparan nape na nes ebilakinere k'aisiimaria da ibarene, ido etapit ikamurak abongor emeetos ibarenekec. Kanuka abilakinio mam duc ekale ka etelepat ecamakinitai eiketa. Ido arai epedorete, eminasi abuikin (itunga ketelepat) etiaikec abuikin.

7          Eporo

Erai eporo ne da ekokwaria itunganan ice aberu ka yenice kosodete akeriar atutubet ace. Katemasi erai eporo ibore yen elomuni kotoma aberu ajaut ka ipadarake (ipailon) nu da mam ekiliokit ejeni. Aso ne enyoikiniat kesi erai alosi kanuka aijul ejautene, konye mam etapit adaun ikaru nu ipu. Eyangaar apak konye ebonguni aberu oreke. Katemasi, erai eporo eluk loidelelei lo da iswamao kepali epali.

8          Iponesio Ice nu edumunere angor

Kane kilosi atiror iponesio ice nu da edumunnaat itunga ice angor, ngun iponesio nu egelakina. Erai iponesio nu edumunere angor nu kilosi aitatam nu mam ikamunitos aiyitario naka ibarene, konye kocamunitete angor ngun edumunio kwangin kwape nu emanyunitai.

8.1.       Kwape ainakineta

Karaida kimam iswamasi kwana, ejai ajenaanut ebe kolo sek – kiton ikaru idis nu atuboros – aminasi ikapolok akoraar apese kaunuka aitupucikinor nepepe ka ateker ace. Ikote ibore kwanata; arai kediakaa ateker adiope kosodi aiyar itunganan yenikatekeran mutan, amina adiakareta na ayangaun ejie. Konye kanuka airebokin ejie lo atapit ikapolok aiboikin kosodete ainerun kanuka aitalakin apese naka ateker kwape aberu ateker mutan. Erai apese na na elosi auriar ateker mutan kwangin kilelebi akeju ka itunganan kangin kayen aponi koorai. Aria lo emanyit lokeipurone kidding atekerin.

Eminasi bobo icetunga aikor apesur kec ainanakin ipapero kec nu da eyangareete kes kwape angor. Kosodi bobo ejaa itunga ice lu aibois naka aikamun aberuke eluk erasakin cut apalakin nes nejai opaike kwape okilenike.

8.2        Angor nugweluna kinyamata

Ejaanar aanyuneta nu itodunitos ebe aminas kolo itunga ice akoraanar apesur kec kanuka aicecuna inyamat. Kokar kiding 1941 ka 1946 ne da abunio akamu komudiaaria inyamat, apotu itunga kogwelanasi idwekec aicecununia inyamata. Kanuk ayuun idwekec kocan ketengei apotu ikauriak ice kokoraasi ipesur kec kwape angor ka itunga kangul kalu ajaatatar inyamat.

8.3.       Airumun Apuserut

Kotoma oinono k’Iteso ketwana ekiliokit ejai ediope koinacan (ipajan) airumun apuserut. Ne amanyitor eketwan angor nuipu, apedorete apuser aseun ikiliok kotoma osapa kokilenikec.